چگونه فرش دستباف کاشمر خریداری کنیم ؟

گام ۱ – سوابق تاریخی

سوابق تاریخی

شروع تاریخ قالیبافی جدید در این شهر به سالهای قبل از ۱۳۰۰ ه.ش باز می گردد. اگر چه برای بعضی از تعابیر و روایات موجود، نمی توان گواه و مصداق مستندی ارائه نمود، اما بنابرمطالب گردآوری شده، می توان تا حدودی از ابهامات موجود پرده برداشت.

شروع دوره بافت و بافندگی حاضر در کاشمر را باید در سالهای ۱۲۶۰ تا ۱۲۸۰ ه.ش جستجو نمود. محمد کرمانی، اولین استادکار قالیبافی در منطقه کاشمر بود. از نام ایشان چنین به نظر می رسد که وی از اهالی کرمان باشد و به کاشمر مهاجرت کرده، اما عده ای معتقدند که زادگاه او روستای فروتقه واقع در ۲ کیلومتری غرب کاشمر است و ایشان این هنر را در کرمان و از استادکاران کرمانی آموخته است.

اما در این نکته که شروع و گسترش قالیبافی در کاشمر در سالهای ۱۲۶۰ تا ۱۲۸۰ ه.ش از روستای فروتقه آغاز گردید، تردیدی نیست و بی شک از همین نقطه به روستاهای مجاور انتقال یافته است.

این استادکار اولین بار و بنا به سفارش حاج سید حسین سجادی، از اهالی فروتقه به بافتن قالی مبادرت ورزید. پس از آن با توجه به استقبال مردم روستا، به تدریج این هنر رو به گسترش نهاد و پس از فروتقه، روستاهای ترقبان، فدافن، کارخانه و رزق آباد، یکی پس از دیگری از آن پیروی کرده و به بافت قالی اقدام نمودند.

شهرت

نام فرش کاشمر در میان مراکز خرید و فروش قالی در داخل وخارج استان، از اعتبار و اهمیت خاصی برخوردار بوده و هست و یافتن دلایل آن، عاملی شد تا بیش از پیش به سابقه بافت و کیفیت بافته های این ناحیه توجه نماییم. با بررسی تاریخ قالیبافی کاشمر، در می یابیم که قالیهای کاشمر همواره از حیث نوع و کیفیت، در مرتبه پایین تری از دیگر مناطق قرار داشته است.

این نکته با مشاهده موارد مکرر از تولیدات نسبتاً قدیمی که درکاشمر و دیگر نواحی مشاهده شد، تا حدودی مورد تأیید قرار می گیرد اما، در دو دهه اخیر تحولات نسبتاً مشهودی در کیفیت بافته های آن پدید آمده و نوید بخش تحولات عمیق تر در آینده ای نه چندان دور می باشد.

در واقع شهرت فرشهای قدیمی کاشمر، در مقایسه با دیگر مراکز همجوار همچون نیشابور، سبزوار، گناباد و … به دلیل ارزانی آن نسبت به مراکز یاد شده، بوده است.

سیسیل ادواردز نیز به این نکته اشاره دارد. وی در کتاب قالی ایران به قالیهای زمخت و درشتی که با طرحهای نازیبا در سالهای ۳۶-۱۹۳۵ در کاشمر بافته می شد، اشاره نموده است. مهمتر از آن گره جفتی را که هم اکنون نیز کاربرد آن متداول است، از اهم ویژگیهای قالی قدیم کاشمر عنوان می کند.

با کمی دقت در نوع طرحها و تغییر و تحولات کیفیت قالیهای این شهر طی یکصد سال اخیر، می توان ۵ دوره نسبتاً متمایز در تاریخ قالیبافی کاشمر را برشمرد:

  • شروع قالیبافی تا سال ۱۳۴۰
  • از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰
  • از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۶۰
  • از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۶
  • از سال ۱۳۶۶ تا به امروز

شروع قالیبافی تا سال ۱۳۴۰

بخش نخست این دوران پنجگانه ، از زمان شکل گیری قالیبافی تا سال ۱۳۴۰ را شامل می شود. با وجود عرضه وسیع قالی، این دوره را می توان دوران خاموشی و سکوت فرشبافی کاشمر نامید.

در این دوران افرادی همچون عزیز الله خانی، احمد ترک، محمد حسین وزان، علی ابراهیمی، علی سیاح، حاج عباس گلستانی، غفاری و … در تولید فرشهای مرغوب کاشمر اهتمام ویژه ای داشتند و با وجود ویژگیهای خاص تولیداتشان، به دلیل سهم ناچیز آنها در مقابل تعداد بی شمار قالیهای نامرغوب کاشمر، نمی توانستند درتغییر شیوه های بافت و تولید قالی مرغوب، مؤثر واقع شوند.

عمده ترین مشخصات فرش در این دوران کاربرد رنگهای مناسب گیاهی، استفاده از شیوه های چند چین یک پود، جفتی بافی و از همه مهمتر عدم تنوع طرحهاست.

دو طرح بنام و شناخته شده سالهای قبل از ۴۰، طرحهای حسن قاضی و زرین کلک است.

این دو طرح که عمدتاً در نواحی تربت حیدریه و روستاهای ما بین تربت و کاشمر بافته می شدند، در مناطق بسیاری از جمله کاشمر نفوذ یافتند و طی سالهای متمادی به طور پراکنده توسط بافندگان کاشمری مورد استفاده قرار گرفتند.

از طرفی بر اساس تحقیقات انجام شده، استفاده از طرحهای خشتی که تشابه زیادی با قالیهای چهارمحال و بختیاری دارد، در سالهای قبل از ۱۳۳۰ در کاشمر متداول بوده است.

طی آن سالها، این طرح بخش زیادی از تولیدات این ناحیه را به خود اختصاص داده بود و توسط بسیاری از تولید کنندگان معروف کاشمر، به تعداد زیاد، تهیه و به فروش رسید. در مورد دلایل و نحوه ورود این طرح به حوزه قالیبافی کاشمر، توضیح چندانی نمی توان یافت.

اما براساس برخی منابع تاریخی، در زمان نادرشاه افشار، گروهی از طوایف بختیار به نواحی غربی کاشمر کوچ کردند که می تواند عامل ورود این طرح به کاشمر باشد.

از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰

سال ۱۳۴۰ را می توان سال تحول، جنبش و نوآوری برای قالی کاشمر برشمرد. در این سال با ورود استاد علیپور، دگرگونی عظیمی در قالیبافی استان خراسان، به ویژه کاشمر روی داد.

وی پس از اقامت چهار ساله خود در کاشمر تأثیر عمیقی در قالیبافی این منطقه برجای گذاشت که هنوز هم اثرات آن نه تنها در کاشمر، بلکه در تمام نقاط استان خراسان، قابل مشاهده است.

وی با ورود خود،  موج نوینی از طرحها و ابتکارات جدید را وارد عرصه قالیبافی کاشمر نمود و با توجه به فقر طرحها و خلاء ناشی از آن، منشاء بروز اثرات مهمی در آن خطه گشت. نوآوری و تحول در طرحها، در کنار بالا بردن رجشمار فرشها تا حدود ۳۵ و ۴۰ رج، از خصوصیات بارز این دوران است. عرضه لوح زیرخاکی که در خراسان به ویژه کاشمر به طرح کاسه و کوزه معروف است، با استفاده از برخی موتیف ها و گلهای رایج در طرحهای تبریزی، بدعتی بود که باعث رونق قالیبافی کاشمر شد.

رنگ و طرح

این طرح که در سراسر آن علاوه بر استفاده از تصاویر کوزه، گلدان و کاسه، مناظر متعددی نیز وجود داشت، عموماً در زمینه های سرمه ای و لاکی عرضه می شد. عدم رنگ آمیزی نقشه ها در حین طراحی و مشخص نمودن هر بخش از طرح با یکی از اعداد، از دیگر نوآوریهای استاد علیپور بود که از تبریز به ارمغان آورد.

به این صورت که در کنار هر نقشه، نمونه ای ازنخهای رنگی مورد نظر قرار می گرفت و محل قرار گرفتن هر رنگ درمتن نقشه، با شماره های مخصوص مشخص می شد. شیوه ای که هم اینک پس از گذشت ۳۰ سال، همچنان ویژگی خاص طراحان کاشمر است. طرح چهار فصل، از دیگر طرحهای مشهور استاد علیپور در خراسان است که موفق به پیدا کردن نسخه اصلی این طرح نشدیم.

اما مشابه آن طرح در نیشابور، نزد استاد غلامرضا  پیدا شد که از جمله طرحهای سفارشی ایشان به استاد علیپور است. نوع قلم و سبک خاص استاد علیپور، به جهت رعایت برخی شیوه های بدیع، دارای تفاوتهای بارزی با سبک های بعد و قبل از خود است.

عدم تقارن ظاهری در کلیه نگاره ها و اجزای هر طرح که در نگاه اول قابل تشخیص نیست، ویژگی بارز طرحهای اوست که امروزه نیز در کلیه نقوشی که به سبک وی طراحی می شود، قابل مشاهده است.

طی دوران اقامت استاد علیپور در کاشمر، بسیاری از طراحان- از جمله استاد غلامحسین اسکندری که پنجاه سالگی را پشت سر می گذاشت- به شاگردی وی رفتند و به فراگیری و تکمیل دانسته های خود پرداختند. پس از مراجعت استاد به مشهد، تا مدتها نیز پیروی از سبک وی، شیوه کار بسیاری از طراحان کاشمری و حتی طراحان شهرهای مجاور بود.

از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۶۰

با وجود بازار خوب و مناسب قالیهای کاشان، به ویژه در بخش صادرات، بافندگان کاشمری نتواستند چندان موفقیتی در عرضه و فروش قالیهای سبک کاشان کسب نمایند.

شاید کیفیت پایین بافته های کاشمر که مطابق با کیفیت واقعی قالی اصیل کاشان نبود، عامل عدم کسب این موفقیت باشد. استفاده از کرک به جای پشم برای پرز فرش از اهم ویژگیهای قالیهای این دوره ده ساله می باشد.

از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۶

از سال ۱۳۶۰ با روآوردن بافندگان به بافت قالی با طرحهای اصیل خراسان به ویژه انواع نقشه های افشان و لچک ترنج شاه عباسی با گلهای درشت، مختص فرشهای مشهد و نیز با بازگشت به طرحهای اصیل منطقه  از جمله طرح زیر خاکی، دوره جدیدی در قالیبافی کاشمر آغاز شد. بازار نسبتاً مناسب طرحهای مشهد، به ویژه با رنگهای روشن و استفاده از گلهای بزرگ شاه عباسی، از جمله عوامل مهم این تغییر شیوه بود. البته تولید و عرضه قالیهای سبک کاشان در این مدت نیز به طور پراکنده ادامه داشت.

از سال ۱۳۶۶ تا به امروز

از سال ۱۳۶۶، وجود بازار عالی و استثنایی فرش نائین در داخل و خارج از کشور- که نفوذ آن در خراسان سریعتر از دیگر استانهای کشور انجام شد سبب شد تا خیل عظیمی از بافندگان کاشمر، پس از گذشت چند سال از نفوذ این طرحها در خراسان، عاقبت تسلیم شده  به طور فزاینده ای به عرضه قالیهای با این شیوه مبادرت ورزند. این رویه همچنان در کاشمر و روستاهای مجاور آن ادامه دارد و محور اصلی تولیدات فعلی این منطقه را تشکیل می دهد.

گام ۲ – طرحهای رایج

در حال حاضر، طرحها و نقوش مورد استفاده در کاشمر را از حیث تولید، می توان به شرح ذیل طبقه بندی کرد:

  1. طرحهای نائین
  2. طرحهای کاشان
  3. طرحهای تصویری
  4. طرحهای گل فرنگ جدید

طرحهای تصویری سالیان درازی است که  مورد توجه طراحان و بافندگان کاشمری قرار دارد. اما معلوم نیست با توجه به عدم مهارت بافندگان کاشمری در بافت این نوع طرحها  به دلیل رجشمار و شیوه بافت آنها- علت اصرار آنها بر عرضه قالیهایی منقش به تصاویر مینیاتور و امثال آن چیست؟ طرحهای گل فرنگ با رنگ آمیزی خاص قالی کاشمر، دیر هنگامی است که مورد توجه بافندگان و طراحان کاشمری قرار گرفته، ولی عرضه و تولید آن همواره به طور پراکنده ادامه داشته و نمی توان شروع و گسترش آنها را به دوران خاصی نسبت داد.

گام ۳ – رنگرزی

رنگرزی

در حال حاضر حدود ۱۰ کارگاه رنگرزی فعال در کاشمر، تأمین کننده بخش مهمی از مواد اولیه کارگاههای قالیبافی کاشمر و حومه آن می باشند که رنگهای جوهری به ویژه رنگهای وارادتی از کشور چین، بخش مهمی از مواد مصرفی آنها را تشکیل می دهد.

اگر چه استفاده از رنگهای گیاهی به طور محدود توسط تولید کنندگان جزء انجام می گیرد، ولی تعداد آنها بسیار ناچیز است و نمی توان بر آنها تأکید نمود.

نوع رنگ لاکی مورد استفاده در قالیهای کاشمر را می توان یکی از وجوه تمایز و شاید هم تشخیص بافته های این ناحیه قلمداد نمود. این نوع رنگ لاکی که در مناطق دیگر به لاکی گلخاری شهرت دارد، سالیان درازی است که کاربرد وسیعی در بافته های کاشمر دارد و کاربرد آن در قالیهای سبک کاشان، چه در گذشته و چه در حال حاضر، در خور توجه است.

نوع گره مورد استفاده در قالیهای کاشمر و حومه آن، گره فارسی است، اما در کنار آن به طور پراکنده و محدود از گره ترکی نیز استفاده می شود. شیرازه  کلیه قالیهای کاشمری، پس از اتمام بافت انجام می شود.

همچنین پرداخت و قیچی کردن گره ها پس از اتمام فرش، توسط کارگاههای پرداخت، با استفاده از قیچی های برقی انجام می شود. دارهای این منطقه، اغلب چوبی است و در سالهای اخیر استفاده از دار آهنی و یا کاربرد آهن در بخشی از آن رواج یافته است. به نظر می رسد شرکت سهامی فرش ایران در حال حاضر بزرگترین استفاده کننده از دارهای آهنی در سطح منطقه است. چله کشی کلیه قالیهای کاشمر به صورت معروف به ترکی و بر روی دار قالی انجام می گیرد.

پشم

در حال حاضر پشم، به عنوان ماده اصلی قالیهای کاشمر، در کنار کاربرد محدود ابریشم در قالیهای سبک نائین ، مواد اولیه مورد استفاده در قالی کاشمر را تشکیل می دهند.

از دیگر نکات قابل توجه در قالیهای امروز کاشمر، به ویژه قالیهای سبک نائین، سفید نمودن کلافهای پشم قبل از استفاده است. به عبارتی می توان گفت، کلیه خامه های سفید مورد استفاده در قالیهای سبک نائین، قبل از بافت، یک بار دیگر به وسیله رنگهای سفید رنگرزی می شود و باعث درخشش کاذب و بیش از حد نخ سفید در بافت فرش می شود.

دلیل این امر هنوز روشن نشده و این اولین باری است که به چنین شیوه ای برخورد می کنیم و با وجود پرسشهای مکرر جواب قانع کننده ای از سوی رنگرزان وبافندگان ارائه نشده است.

شاید یکی ازدلایل این امر، استفاده از پشمهای نامرغوب باشد که به علت عدم سفیدی و یک دست بودن اقدام به رنگ نمودن آنها می نمایند. به هر صورت این امر خود دلیلی برای کاهش مرغوبیت و تنزل کیفیت نخهای خامه مورد استفاده در این منطقه است. بیش از ۷۰% نخهای پنبه مصرفی از اصفهان و بقیه از کارخانجات مشهد تأمین می گردد.

چگونه فرش دستباف خوب خریداری کنیم؟

گام ۱ – آشنایی با خرید فرش دستباف (فرق فرش و قالی)

آشنایی با خرید فرش دستباف (فرق فرش و قالی)

قدمت فرشبافی ایرانیان به حدود ۲ تا ۳ هزار سال قبل از میلاد می‌رسد. در حفاری‌های شهر سوخته و محوطه‌های باستانی بین‌النهرین، وسایل و ابزارآلات قالی‌بافی یافت شده که نشان از قدمت ۴ تا ۵ هزار ساله رواج این هنر کاربردی در ایران زمین دارد.

اما سؤال اساسی اینکه، آیا فرش و قالی و قالیچه باهم فرق دارند؟ بله! دارند. به هرگونه گستردنی بافتنی «فرش» می‌گویند که شامل قالی، گلیم، جاجیم، زیلو، پلاس و… می‌شود اما به فرش پرزدار «قالی» گفته می‌شود و البته آن چیزی که باعث می‌شود قالی از قالیچه متفاوت شود، متراژ آن است.

فرش‌های پرزداری که مساحت آنها ۶ متر به بالا باشد، قالی نامیده می‌شود و به فرش‌های پرزداری که مساحت آنها ۶ متر یا کمتر از آن باشد «قالیچه» می‌گویند. خوب است بدانید که کوچک‌ترین قالیچه‌ها را هم با مساحت یک تا یک و نیم متر، برای پشتی می‌بافند.

چرا یک قالی گران‌تر است، یک قالی ارزان‌تر؟

کارشناسان قالی معتقدند ارزش هنری یک قالی یا قالیچه به نقشه، میزان استفاده از رنگ‌های طبیعی و هماهنگی قرارگرفتن این رنگ‌ها در کنار هم بستگی دارد، اما قیمت یک قالی یا قالیچه بیشتر به نقشه و رنگ، جنس نخ، تار و پود و پرز آن و ریزبافی و درشت‌بافی آن ربط دارد.

انواع قالی را براساس جنس به چند دسته تقسیم می‌کنند

قالی تمام پشم:

فرشی که تار، پود و پرز آن از پشم باشد. این نوع قالی‌ها به  دلیل جنس پرزها درشت بافت هستند. قالی خرسک که  از کلفت‌ترین پشم‌ها بافته می‌شود جزء این دسته است. قالی تمام پشم مزیت‌هایی همچون بادوام و مقاوم‌بودن، قدرت برگشت‌پذیری پرزها پس از پاخوردن، قدرت بالای جذب رطوبت و… را داراست. این نوع قالی سنگین و ارزان‌قیمت است و کمتر می‌توان نوع هنری آن را پیدا کرد.

قالی تمام ابریشم:

فرشی که تار و پود و پرز آن همگی از ابریشم است. این نوع قالی معمولا بسیار ریزبافت است و ارزش هنری زیاد و البته قیمت زیادی دارد. چنین قالی یا قالیچه‌ای برخلاف ظاهر نرم و نازک و ظریفش، در مقابل لکه‌ها بسیار مقاوم است؛ یعنی اگر آب، چای، نوشابه یا هر نوع مایع دیگری را رویش ریختید، لازم نیست ضربان قلبتان را اندازه بگیرید؛ کافی است آن را با یک دستمال مرطوب و کمی شامپو فرش بشویید؛ عین اولش خواهد شد.

قالی چله پشم:

 نوعی قالی که چله آن از پشم است ولی پرزهایش تنها از پشم نیست.

 قالی کف ابریشم

فرشی که چله آن پشم است ولی تمام زمینه آن از ابریشم بافته شده است.

قالی گل ابریشم

چله این قالی‌ از پشم است ولی گل‌ها و احیانا برگ‌های موجود در نقشه از نخ ابریشم و بقیه پرزها از پشم بافته می‌شود. این نوع قالی‌ها ممکن است قیمت کمتری نسبت به قالی تمام ابریشم داشته باشند اما ارزش هنری زیادی دارند.

گام ۲ – به چه نکاتی در خرید فرش دقت کنیم (چگونه فرشی بخریم)

به چه نکاتی در خرید فرش دقت کنیم (چگونه فرشی بخریم)

انتخاب از روی سلیقه و آزادی عمل در انتخاب تصمیم خرید فرش را حتی‌المقدور در مواقعی که بازار ساکت‌تر است عملی کنید و با بازدید از چند تجارتخانه معتبر و ملاحظه امکانات و تسهیلاتی که برای شما فراهم می‌کنند فرش مورد نظر خود را از میان مجموعه فرش‌های آنان انتخاب کنید.

نظرات مشورتی فروشندگان خبره فرش را قبول کنید ولی هیچگاه به طور مطلق تسلیم سلیقه و نظر آنها نشوید. فرشی را انتخاب کنید که مناسب با احتیاج شما و مطابق با بودجه شما و باب سلیقه شما باشد.

در موقع خرید بدون روی دربایستی و ملاحظه‌کاری از فروشنده بخواهید تا تمام فرش‌هایی که در فرم و اندازه دلخواه شما است نشان بدهد و یا اصطلاحاً ورق بزند تا از میان آنها بتوانید چند تخته فرش را که بیشتر به سلیقه و نظر شما نزدیک است انتخاب کنید.

سعی کنید از مؤسساتی فرش خریداری کنید که آزادی عمل و نیز امتحان فرش‌های انتخاب شده را برای شما بدون هیچگونه الزام خریداری فراهم کند و فرش‌های مطلوب شما را به منزل بیاورند.

بررسی فرش از لحاظ طرح و اندازه

برای خرید فرش به اندازه‌های آن نیز باید توجه کرد. از چند سانتی‌متر اختلاف در ابعاد فرش در قسمت‌های بالا و پایین که اصولاً از مشخصات فرش دستباف می‌باشد می‌توان چشم‌پوشی کرد ولی بیشتر از این حدود بالاخص در قالیچه‌های کوچک عیب فرش به شمار می‌رود.

با تا کردن فرش از قسمت میان و روی هم قرار دادن این دو قسمت می‌توان تقارن طرح را نسبت به محورهایی که از مرکز فرش می‌گذرند تشخیص داد. این عمل را می‌توان به وسیله متر و یا خط کش مدرج نیز انجام داد و فاصله نقاط مختلف فرش را نسبت به یکدیگر سنجید.

تقارن رنگ نیز در اشکال بافته شده در فرش را مورد توجه قرار دهید و همچنین دقت کنید که موتیف‌ها و اشکال طرح در متن فرش ناتمام گذارده نشده باشد و هر خط و شاخه‌ای شکل و امتداد طبیعی خود را داشته باشد و ناگهان در میان طرح قطع و ناپدید نشده باشد.

مطالعه فرش در نور طبیعی و توجه به رنگ آن و اطمینان از ثبوت رنگ‌های آن

همچنین فرش را باید از زوایای مختلف و در نور طبیعی مورد مطالعه قرار داد. رنگ فرش در جهت خواب آن تیره‌تر از رنگ آن در جهت عکس خواب فرش به نظر می‌رسد در نتیجه خطوط طرح درجهت عکس خواب به نحو مشخص‌تری دیده می‌شود.

همچنین باید رنگ فرش در تمام سطح آن یکنواخت باشد و مخصوصاً در فرش‌های کف ساده دو رنگی و اختلالات رنگ دیده نشود. لذا رنگ فرش به اندازه کافی غنی و کامل باشد و قسمت انتهایی پرز با رنگ سطح فرش اختلاف نداشته باشد چون این اختلاف نمودار آن است که فرش با رنگ‌های جوهری رنگ شده است. با مالیدن تکه پارچه مرطوب بر روی قسمت‌های رنگ‌دار مشکوک می‌توانید از ثبوت رنگ‌های فرش اطمینان حاصل کنید.

بررسی کیفیت پرزهای فرش

فرش را از نظر کیفیت پرزهای آن نیز باید مورد بررسی قرار داد. پرز فرش باید با دوام، درخشان و انعطاف پذیر باشد فرش‌های با پرز نرم نسبت به فرش‌های با پرز ضخیم دوام کمتری دارند و همچنین تمایل بیشتری به جذب گرد و خاک داشته و مانند فرش‌های با پرز خشن نیز تمیز نمی‌شوند.

مطالعه پشت فرش از لحاظ نحوه تراکم و کوبیدگی پودها و یکنواختی طرح

شاید مهمرین عاملی که در انتخاب فرش باید مورد توجه قرار گیرد بافت آن است. برای بررسی چگونگی بافت فرش بهتر است آن را از قسمت پشت مورد مطالعه قرار دهید چون در پشت فرش کیفیت بافت مشخص‌تر است.

با مطالعه پشت فرش به بسیاری از نکات آگاهی خواهید یافت که با بررسی رویه فرش امکان آن میسر نیست از قبیل تعداد گره‌ها، نحوه تراکم و کوبیدگی پودها و همچنین یکنواختی طرح، شمارش دقیق گره‌ها در واحد سطح را به کمک ذره‌بینی که به یک قاب مدرج به واحدهای اندازه‌گیری (سانتی‌متر – اینچ) متصل شده است می‌توان انجام داد.

با این وسیله تعداد گره‌ها را در عرض و طول یک قاب جداگانه بشمارید و در یکدیگر ضرب نمایید تا تعداد گره‌های موجود در واحد سطح فرش به دست آید. ولی در این کار نهایت دقت باید معمول شود چه اختلاف شمارش یک و یا دو گره نتایج بسیار غلطی را در محاسبه کلی ارائه خواهد داد.

برای صحت بیشتر محاسبه بهتر است شمارش گره‌ها را در چند نقطه مختلف فرش انجام داده و معدل آنها را ملاک محاسبه قرار دهید (تراکم قسمت‌های پایین فرش معمولاً بیشتر از قسمت‌های بالایی آن است).

در مورد بافت فرش توجه داشته باشید که پود فرش‌های یک پوده هیچگاه به چشم نمی‌خورد و تنها در فرش‌های دو پوده و بیشتر است که بعضاً در پشت فرش امتداد پودها دیده می‌شوند و هرگاه ردیف‌های بافته شده بهتر کوبیده شده باشند پودها کمتر دیده می‌شوند.

بررسی فرش از لحاظ پوسیدگی و همچنین رفوشدگی

با ملاحظه پشت فرش قسمت‌هایی را که بافت ناجور داشته و یا احتمالاً پوسیده و یا رفو شده باشند بهتر می‌توان تشخیص داد قسمت‌های رفو شده معمولاً زبرتر و محکم‌تر از دیگر نقاط فرش است و با کمی دقت علائم سوزن خوردگی را در آن می‌توان مشاهده کرده و بعلاوه با تا کردن فرش در سمت‌های مشکوک به پوسیدگی صدای خفیف و مخصوص شکستگی احساس خواهد شد.

در موقع بررسی پرزهای فرش توجه داشته باشید ارتفاع پرز معیار ظرافت فرش نیست. برای کنترل کیفیت پرزهای فرش و چگونگی پرداخت آنها باید پرزها را با دست مالش داد در قسمت‌های مختلف ارتفاع پرزها باید به یک اندازه بوده و اثر از تموج در آنها نباید باشد.یکی از دلایل نامنظم بودن پرزها علاوه بر پرداخت ناجور و نامنظم شستشوی خشن الیاف فرش است.

خرید از تجارت‌خانه‌های معتبر که فرش خریداری شده را ضمانت می‌کنند

در مورد مکان خریداری فرش باید گفت که هیچگاه فرش را از افراد نامشخص و مشکوک خریداری ننمایید. برای از دست ندادن نقدینه خود و جلوگیری از گرفتاری‌های بعدی منطقی‌تر است حتی با قیمت‌های بالاتر فرش را از تجارت‌خانه‌های معتبر و با سابقه و شهرت خوب و یا از فروشندگان مجاز و سیار این مؤسسات خریداری کنید.

به هنگام خرید فرش حتماً ورقه خرید و ضمانت‌نامه‌ای که حاوی تمام مشخصات فرش است از فروشنده درخواست کنید. این مدارک در موقع خرید و فروش بعدی، سرقت، بیمه و حمل و نقل فرش بسیار مفید واقع خواهد شد. در ضمانت‌نامه فرش‌های قدیمی و آنتیک علاوه بر مشخصات معمولی باید سال بافت و حتی‌المقدور شجره‌نامه فرش مندرج باشد.

گام ۳ – از خرید قالی عیب‌دار اجتناب کنیم

از خرید قالی عیب‌دار اجتناب کنیم

عیب و ایراد قالی را بهتر است موقع خرید تشخیص دهید، چون به احتمال زیاد پس از پرداخت پول آن و آوردنش به خانه، دیگر تعویض یا پس گرفته نمی‌شود. اما عیب و ایرادهای یک قالی چه چیزهایی می‌تواند باشد؟

اندازه قالی

اگر اندازه فاصله لبه حاشیه بالایی قالی تا وسط ترنج، بیشتر یا کمتر از ۳ سانتی‌متر با اندازه فاصله آنجا تا لبه حاشیه پائینی تفاوت داشته باشد، از قیمت قالی بسیار کم می‌شود؛ پس توی جیبتان خط‌کش داشته باشید.

کم‌ بافی

حتما موقع خرید قالی به پشت آن نگاه کنید؛ اگر گره‌ها منظم، پشت‌سر هم و یک‌اندازه بود که هیچ، ولی اگر اندازه گره‌ها متفاوت، نامنظم و گاهی با فاصله بود یعنی بافنده یا شلخته بوده یا خدای نکرده متقلب! مثلا در یک فرش ۵۰ رج که باید در هر ۷ سانتی‌متر ۵۰ گره داشته باشد، گره‌ها کمتر است، یا گره‌ها خوب شانه نخورده و پرزها کشیده نشده است؛ به‌هرحال یک جای کار می‌لنگد.

شکستگی گل قالی

 این مورد خیلی تخصصی است زیرا گل‌های قالی اعم از شاه‌عباسی، آویزان، ستاره‌ای و… اندازه استانداردی دارند که تنها بافنده‌ها، کارشناسان و فروشندگان قالی از آن اطلاع دارند. اگر در بافت این گل‌ها شکل و اندازه استاندارد رعایت نشود، از ارزش قالی کم می‌شود. این دیگر کار شما نیست؛ از یک خبره کمک بگیرید یا از روی گل‌های قرینه، اندازه‌های ناموزون را حدس بزنید.

دورگه ‌بودن زمینه

خوب خوب نگاه کنید. گاهی رنگ قسمت بالای زمینه قالی از رنگ قسمت پایینی آن کم‌رنگ‌تر یا پررنگ‌تر است. چشم دقیق و ریزبینی داشته باشید و در نور، خوب قالی را نگاه کنید؛ اگر ۲ رنگ باشد قیمت آن گاهی تا نصف کاهش پیدا می‌کند!

گام ۴ – هزار نکته باریک‌تر از مو

هزار نکته باریک‌تر از مو

راستی چرا فرش نائین از فرش همدان گران‌تر است؟ چرا فرش تبریز را بیشتر از فرش اراک می‌پسندند؟ فرق قالی با قالی چیست که گاهی صدها هزار تومان تفاوت قیمت دارند؟ چرا بعضی قالی‌ها مثل مخمل ظریف‌اند، سال‌های سال زیر پا لگد می‌خورند و آخرش تاجران فرش به ۱۰برابر قیمت اولیه روی دست می‌برندش؟

گره ترکی

ظرافت فرش جز نوع پرز که چه جور پشمی باشد و چند درصد ابریشم، به نوع گره آن نیز بستگی دارد. بافت دو گره یا گره ترکی که از ابتدا مخصوص بافندگان تبریزی بوده و امروز در مناطق دیگر نیز رایج است، روشی است که در آن هر دو سر پرز از لای تار رد می‌شود و گره می‌خورد.

این روش وقت زیادی می‌خواهد و مخصوص قالی‌های ریزبافت و نقشه‌های ظریف با رنگ‌های متنوع و خطوط نازک است. در این روش، امکان بی‌گره بافی یا جفت‌بافی (که نوعی شلختگی در بافت یا تقلب است) وجود ندارد.

به همین دلیل، این قالی‌ها جز ظرافت بی‌اندازه، بسیار محکمند و به این سادگی‌ها نخ‌نما نمی‌شوند. از طرفی این گره آن‌قدر محکم است که می‌شود پرزهای فرش را چنان قیچی زد که به کوتاهی مخمل شوند و با پا خوردن بیشتر، نقش‌ها و ظرافت گره‌ها بیشتر نمایان ‌شود. به همین دلیل مشهور است که فرش کرمان هر چه پا بخورد مرغوب‌تر است و هیچ اتفاقی هم برای فرش نمی‌افتد. فرش‌های قم، تبریز، اصفهان و کرمان ترکی بافند؛ یعنی هم ظریف‌اند، هم بسیار زیبا و محکم و البته گران.

گره فارسی

فرش‌های پشمی درشت‌بافت که اغلب سنگین هستند و نقش‌های درشتی هم دارند، فارسی‌بافند. در گره فارسی یا یک گره فقط یک طرف پرز گره می‌خورد و طرف دیگر آن آزاد است. در این روش، چله شل‌تر است و برای سفت‌کردن آن، شانه‌های سنگین را محکم‌تر روی پرزها می‌کوبند تا پرزهای پشمی در هم فرو بروند و چله محکم شود. همین درهم رفتگی پشم‌ها، امکان بی‌گره‌بافی یا جفت‌‌بافی را بیشتر می‌کند.

بافنده‌های فرش‌های فارسی‌باف به خاطر درشتی پرزهای پشم، نمی‌توانند نقشه‌های ظریف و مینیاتوری ببافند. از طرفی، گره فارسی با پا خوردن در طول سال‌ها (که البته اصلا کم نیست) کم‌کم پرزها شل شده و نخ‌نما می‌شوند.

به خاطر همه این دلایل، این نوع فرش ارزان‌تر است. قالی‌های فارسی‌بافِ بختیاری، مشهد، اراک، همدان و… مشهورترند. اما به هر حال، این قالی‌ها و رنگ‌های زنده و گرم‌شان، انرژی خاصی به محیط زندگی می‌دهند و قطعا چشم‌نوازتر از هر بافته مصنوعی دیگر هستند.

گام ۵ – هماهنگی با دکوراسیون منزل

هماهنگی با دکوراسیون منزل

رعایت برخی اصول در رابطه با انتخاب فرش و دکوراسیون، علاوه بر آینکه نشانگر ذوق و سلیقه خریدار است در دوام و پاکیزگی و نمود هرچه بیشتر فرش نیز تاثیر انکارناپذیری دارد. در این ارتباط باید عوامل رنگ، بافت و طرح فرش را مورد توجه قرار داد به عنوان مثال فرش‌های کم دوام، ظریف، ابریشمی، قدیمی و عتیقه و یا زمینه روشن را نباید در اطاق نشیمن، نهارخوری و اطاق‌های کودکان قرار داد. محل‌های مناسب برای اینگونه فرش‌ها معمولاً اطاق‌های پذیرایی، خواب، کتابخانه و به طور کلی مکان‌های کم رفت و آمد می‌باشد.

فرش اطاق نهارخوری:

باید به اندازه‌ای باشد که پایه‌های صندلی‌های مستقر در اطراف میزنهارخوری کاملاً بر روی آن قرار گیرد. به عبارتی دیگر ابعاد فرش باید از هر طرف حداقل ۶۰ تا ۷۰ سانتی‌متر بزرگتر از اندازه‌های میز نهارخوری باشد.

 در سالن‌های پذیرایی:

فرش مقابل مبل‌ها و کاناپه را به اندازه‌ای انتخاب می‌کنند که ضمن پوشش مساحت مور نظر مقداری از سطح آن نیز زیر پایه‌های مبل‌ها و کاناپه قرار گیرد. توصیه‌ای دیگر در این مورد داریم و آن این است که هیچگاه مساحت مقابل کاناپه و مبل‌ها را با یک جفت قالیچه مفروش ننمایید که از نقطه نظر زیبایی تاثیر نامطلوب و ناخوشایندی دارد.

به جای مفروش نمودن اطاق خواب با یک تخته فرش بزرگ که اجباراً قسمت‌هایی از آن زیر تخت خواب می‌رود توصیه می‌شود از چند تخته قالیچه کوچک و پاتختی ترجیحاً رنگ‌های روشن استفاده شود. عامل طرح در انتخاب فرش برای مکان‌های مورد نظر نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است به عنوان چند اصل کلی می‌توان گفت که در منازل و محل‌هایی که با مبلمان استیل و تزئین شده باشند.

طرح‌های گلدار و همچنین فرش‌هایی با طرح‌های هندسی و در آپارتمان‌ها و ساختمان‌هایی که مبلمان آنها از نوع مدرن است فرش‌هایی با طرح‌های هندسی و شاخه شکسته جلوه و زیبایی بیشتری دارند. فرش‌های ترنج دار در سالن‌های پذیرایی و در محل‌هایی که نقش ترنج آن در معرض دید کامل باشد و قالی‌های با نقش سرتاسری و یا خنثی در سالن‌های نهارخوری و پذیرایی و نشیمن و کتابخانه منظره بهتری دارند.

کدام طرح را انتخاب کنم؟

وقتی به قصد خرید یک قالی یا قالیچه وارد یک فروشگاه فرش دستباف شدید، آنچه بیش از همه چشم‌هایتان را نوازش می‌دهد طرح قالی‌هاست؛ گاهی خیلی شبیه به هم و گاهی فوق‌العاده متنوع. آن‌وقت با خودتان می‌گویید «کدام طرح را میان این همه طرح انتخاب کنم؟». شاید بهترین راهش این باشد که درباره طرح قالی‌ها کمی اطلاعات به دست بیاورید.

بیشتر ما وقتی به قالی دستباف فکر می‌کنیم، فورا یاد یک قالی با زمینه لاکی – قرمز می‌افتیم که یک گل بزرگ در وسط دارد که نامش «ترنج» است و ۴ لچک (۳ گوش) در چهارگوشه قالی و اطراف آن ترنج هم پر از گل و برگ و اسلیمی است. خیلی‌ها این طرح را تکراری می‌دانند (البته همین طرح لچک و ترنج که برای ما تکراری است یکی از اصیل‌ترین طرح‌های قالی ایران است که در بازارهای جهانی کلی طرفدار دارد) ولی خب طرح قالی ایرانی فقط لچک ترنج – آن‌هم با زمینه لاکی – نیست.

طرح‌های زیاد دیگری هم داریم که بعضی‌هایشان درحال فراموش‌شدن هستند. نکات زیر راهنمایی‌تان می‌کند:

  • اگر یک قالی ریزبافت و هنری می‌خواهید که کف خانه‌تان را مثل یک باغ گل در فصل اردیبهشت تزئین کند، می‌توانید قالی لچک و ترنج یا «شکارگاه» تبریز، قم و اصفهان را بخرید یا «ریزماهی» خوی و «هزاره هریس» مرند. البته این نوع فرش‌ها گران است.
  • اگردنبال قالی‌هایی با نقوش روستایی و ایلیاتی هستید، می‌توانید طرح‌های «انسان و حیوان»، «گل و مرغ»، «درختی» «درخت و انسان» و «پای شتر» استان‌های فارس، خراسان شمالی، کردستان و گلستان را بخرید. بعضی از این نوع طرح‌ها به دلیل درشت‌بافی، ارزان هم هستند.
  •  اگر می‌خواهید خانه‌تان با فرش‌های ساده تزئین شود و فضای آرامش‌بخشی را در خانه به‌وجود بیاورید بروید سراغ قالی‌های کویری کرمان و اردکان. زمینه این قالی‌ها مثل طبیعت کویر به رنگ‌های شتری، خاکستری و کرم است. طرح‌های «کف ساده» قالی‌ای که زمینه اطراف لچک و ترنج آن خالی از هر نوع نقشی است)، «محرمات»، «راه راه» و «قاب قرآنی» از همین نوع هستند.
  •  اگر دنبال طرح‌های مدرنی هستید که به مبل اسپرت‌تان بیاید، یکی از طرح‌های هندسی «خشتی»، «قاب‌قابی»، «میناخانی»، «بته جقه» اصفهان، کاشان یا اراک را بخرید.
  •  اگر دنبال قالی‌های خیلی ارزان هستید می‌توانید طرح‌های ریزماهی، محرابی و لچک ترنج استان‌های همدان، کاشان و زنجان را بخرید که از پشم کلفت بافته می‌شود و همان فرش خرسک است.

چگونه فرش دستباف سنندج خریداری کنیم ؟

گام ۱ – ساختار

ساختار

دشتها و کوهپایه های کردستان یکی از مناطق مهم گله داری در ایران است که گوسفندان آن نیز معمولاً از نژادهای “کردی” و “مریوانی” می باشد. پشم مصرفی در قالی بافی سنندج بیشتر از نوع دستریس و بسیار نازک می باشد.

تا حدی که گاهی اوقات تفکیک و تشخیص نخهای دستریس و کارخانه ای مشکل می شود. قالیهای سنندج به روش ترکی چله کشی می شوند.  و چله ها امروزه از جنس پنبه می باشند. قالی های اصیل کردستان بویژه سنندج از نوع یک پود ضخیم بوده است.  که بنظر می رسد. استفاده از یک پود در بافت قالی متأثر از دستبافته های چون گلیم، گبه و … باشد.

ولی امروزه در بافت قالی ها از هر نوع پود استفاده می شود. دارهای مورد استفاده در مناطق شهری عمودی و از نوع ثابت است.  رجشمار فرشهای قدیمی سنندج بین ۱۵ و حداکثر ۲۵ متغییر بوده اند. اگر چه در معدود نمونه های نفیس و منحصر بفرد رجشمارهای بالاتر نیز دیده شده است. اما قالی های امروز سنندج دارای رجشماری بین ۲۵ و تا ۳۵ هستند.

یکی از ویژگی های بارز قالیهایی سنندج، پرزهای کوتاه آن است که معمولاً پرداخت و قیچی آن در زمان بافت صورت می گیرد. با وجود آنکه گره نا متقارن در میان اهل فن به “گره فارسی” و یا “گره سنه” (نام قدیمی آن شهر) معروف است. با این حال فرشهای سنندج با گره ای از نوع متقارن و یا به عبارتی گره ترکی بافته می شوند.  بکارگیری الیاف کاملاً تابیده شده توسط قالیبافان موجب شده است که گره های فرش آنان در پشت فرش بخوبی دیده شوند. . تمایل بافندگان در نوع بافت  بیشتر به قالی های “لول بافت” است.

گام ۲ – طرحهای رایج

طرحهای رایج

طرح ماهی درهم عمده ترین طرح مورد استفاده قالی سنندج می باشد. هر چند که در گذشته طرحهای بسیار متنوعی در این شهر بافته می شد، ولی امروزه، بخش اعظم قالی های دستباف این شهر، طرح ماهی درهم (هراتی) است که در قالبهای گوناگون لچک ترنج (که در زبان محلی آن را کلاه فرنگ می گویند)، سه ترنج و … بافته می شود.

اگر چه نمی توان طرحهای گسترده را دسته بندی کرد ولی می توان آنها را تحت عنوانهای ذیل بررسی کرد:

  • طرح  بته جقه
  • طرح گل فرنگ
  • طرح گل و بلبل
  • گل وکیلی

طرح  بته جقه

جقه های کردستان با بته جقه های مناطق دیگر چون کرمان، قم و … تفاوت دارد مثل: جقه چارکی، جقه توپی، جقه بادامی و …

طرح گل فرنگ

با ورود پارچه های خارجی به ایران، کاربرد طرح گل فرنگ، در بسیاری از صنایع دستی ایران رایج شد، که از آن جمله گل فرنگهای متداول صنایع دستی در کردستان است. مثل “گل جرسه” که از پارچه های ژرسه فرانسوی گرفته شده است. “دسته گل” (گل محمدی) که شامل دسته های گل رز است و یا “گل میرزا علی ” و …

طرح گل و بلبل

همانطور که از نام آن مشخص است شامل دسته هایی از گلها است همراه با شاخه هایی که بر روی آن پرندگان قرار دارند. در طرحی موسوم به “عروس و داماد”، علاوه بر این گلها و پرنده ها، آدمکهایی نیز اضافه می شوند.

گل وکیلی

شامل زمینه ای پر از گلهای تجریدی می باشد که در میان آنها نگاره های دیگری نیز نقش شده اند. همانگونه که ذکر شد امروزه بافت این طرحهای متنوع بسیار کم شده است و می توان گفت در پایان جنگ جهانی دوم، بافندگان سنندج این طرحها را به کنار گذاشتند و اینک “ماهی سنه” از نقشه های رایج سنندج است.

گام ۳ – رنگبندی

رنگبندی

قالی های قدیمی سنندج دارای رنگ آمیزی بدیع و شفافی بودند که متأسفانه امروزه جای خود را به رنگهای بی ثبات و خام شیمیایی داده اند. استفاده از رنگهای لاکی سیر، سرمه ای و آبی در رنگ آمیزی فرشهای قدیمی سنندج اهمیت دارد.

فرشهای امروز سنندج علاوه بر رنگهای مذکور، با کاربرد رنگهای نسبتاً ملایم تری مانند: کرم، آبی روشن و لاکی روشن از تنوع بیشتری برخوردار شده است.

گام ۴ – رنگرزی و ابعاد

رنگرزی

رنگرزی در سنندج و سایر مناطق کردستان نیز چون بیشتر نواحی ایران ابتدا با رنگرزی گیاهی شروع شد و سپس با سهل الوصول بودن رنگهای شیمیایی، رنگرزی شیمیایی در آنها رواج گرفت. که این امر لطمه زیادی به کیفیت قالی های بافته شده در این شهر زده است.

ابعاد

بنظر می رسد که بافت قالی هایی با ابعاد کوچک در سنندج متداول است، که تحت تأثیر بافته های عشایری آن منطقه باشد. فرشها در ابعاد مختلفی مانند پشتی، ذرع و نیم، دو ذرع، کناره، شش مترمربعی و حداکثر نه مترمربعی بافته می شوند، ابعاد بزرگتر کمتر مورد توجه بوده اند.

گام ۵ – وضعیت فعلی

وضعیت فعلی

بافتهای امروزی سنندج اغلب یکنواخت بوده و مهارت بافندگان و طراحان آن در دهه های اخیر تغییر چندانی نکرده است. با مشاهده فرش های زیبا و مرغوب گذشته سنندج می توان به جرئت ادعا کرد که مرغوبیت فرشهای کنونی سنندج تا حدودی کاهش یافته است.

از طرف دیگر عدم همخوانی طرحهای ظریف، اصیل و قدیمی سنندج با رنگهای شیمیایی (که امروزه مصرف می شوند) و بافت دو پود، موجب افت کیفیت قالی سنندج شده است.

از آنجائیکه بخش اصلی بافندگان و رنگرزان استان کردستان را زنان و دختران تشکیل می دهند و عمدتاً بخش عظیمی از کار قالیبافی در تمامی مراحلش در منزل انجام می گیرد لذا تعداد کارگاههایی که در زمینه قالی سنندج فعالیت دارند نسبت به اکثر مناطق دیگر کمتر می باشد بطوریکه طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی در تابستان ۱۳۸۰ در سراسر استان کردستان فقط ۲ کارگاه ریسندگی و ۷ کارگاه رنگرزی به ثبت رسیده، وجود داشته است.